Sözcük anlamı Hz. Ali’ye bağlı ya da onun soyundan olanlar anlamına gelen Alevilik (Arapça: عَلَوِیُّون), Türkiye'de de mensupları bulunan bir tarikattır.
ALEVİLİĞİN ETKİLENDİĞİ EKOLLER VE GELİŞİMİ
Aleviler, siyâseten İslamiyet'in İmâmiye-i İsnâ‘aşer'îyye / Onikicilik fıkhî mezhebinden olan Aleviler, itikaden Horasan Melametîliği'nden köken alan Hoca Ahmed Yesevî'in kurduğu Sünniliğin Tasavvufî–Yeseviyye Tarikatı ile Fatımiler Halifeliği devrinde Orta Asya ve Türkistan'da çok önemli faaliyetlerde bulunan Nâsır Hüsrev'in kurucusu olduğu Pamir Aleviliği'nin de altyapısını oluşturan Şiiliğin Batıni–İsmâilîyye fıkhî mezhebinin tesirleriyle gelişimini tamamlayarak ortaya çıkan Tasavvufî-Bâtın'îyye itikadi mezhebi mensûplarıdır. Alevilik içerisinde Kızılbaş, Dazalak, Kalender'îyye, Bedr'îyye, Bektaş'îyye, Câm'îyye, Şems'îyye, Edhem'îyye gibi farklı birçok kola ayrılır.
13. asırda Babâîlik'ten ve 14. asrın sonlarından itibaren de yoğun olarak Hurûfîlik'ten etkilenen Anadolu kaynaklı Bektaşilik kolu bunların içlerinde en meşhur olanıdır. 14. ve 15. asırlarda Fadlullah Ester-Âbâdî tarafından Şiilikten ayrılarak zuhur eden Hurûfîlik tesirleri altında kendisini yeniden yapılandırmış olan Bektaşilik, Aleviliğin içinde yer aldığı varsayılan bir kanat olması itibâriyle Anadolu Aleviliği'nin tamamını tanımlamamaktadır.
BEKTAŞİLİKTE DÖRT KAPI VE KIRK MAKAM
Dört Kapı Kırk Makam şeklindeki kâmil insan olma ilkelerini Hacı Bektaş-ı Velî'nin tespit ettiğine inanılır. Hacı Bektaş, "Kul Tanrı'ya kırk makâmda erer, ulaşır, dost olur" demiştir. Aleviler kendi içlerinde bir çeşit hiyerarşi oluşturmuştur. Örneğin yola gönül vermiş olana tâlip denir. Kişi, yolun kurallarını yerine getirip bilgi düzeyini arttırdıkça yükselir. Alevilikte yol denen deyimin temelini Dört Kapı Kırk Makam anlayışı oluşturmaktadır.
Dört Kapı ve Mertebeleri
Şeriat (Bel Kapısı / Mü'minlik Mertebesi),
Tarikat Kapısı (Yol Kapısı / Zâhidlik Mertebesi),
Marifet Kapısı (İl Kapısı / Âriflik Mertebesi),
Hakikat Kapısıdır. (Gök Aman – Yer Ana / Mûhiplik Mertebesi)
Şeriat kapısının on mertebesiyse iman etmek, ilim öğrenmek, ibadet etmek, haramdan uzaklaşmak, ailesine faydalı olmak, çevreye zarar vermemek, peygamberin emirlerine uymak, şefkâtli olmak, temiz olmak ve yaramaz işlerden sakınmaktır.
Tarikat Kapısının on mertebesiyse; tövbe etmek, mürşidin öğütlerine uymak,temiz giyinmek, iyilik yolunda savaşmak,hizmet etmeyi sevmek, haksızlıktan korkmak, ümitsizliğe düşmemek, ibret almak, nîmet dağıtmak, özünü fakir görmek.
Marifet Kapısının on mertebiyse; edepli olmak, bencillik, kin ve garezden uzak olmak, perhizkârlık, sabır ve kanaât, hâya, cömertlik, ilim, hoşgörü, özünü bilmek, ariflik.
Hakikat Kapısının on mertebesiyse; Alçakgönüllü olmak, kimsenin ayıbını görmemek, yapabileceğin hiçbir iyiliği esirgememek, Allah'ın her yarattığını sevmek, tüm insanları bir görmek, birliğe yönelmek ve yöneltmek, gerçeği gizlememek, manayı bilmek, Tanrısal sırrı öğrenmek, Tanrısal varlığa ulaşmak.
ALEVİLİKTE İBADET
Aleviler, ibadetlerini Ehl-i Sünnet Müslümanlar gibi camilerde değil, 'Cem evi'nde yaparlar. Ehl-i Sünnet'ten farklı olarak Ramazan ayında tuttukları oruç haricinde Kadir Gecesi 'ni bağlayan günlerde üç gün ve Muharrem ayında ise 12 gün oruç tutarlar. Muharremden sonra da üç gün Hızır Orucu tutarlar. Muharrem orucundan evvel üç gün Masumu Paklar orucunu tutarlar.
Cem toplu halde ettikleri ibadetin adıdır. kavram olarak Cem Arapça bir kelime olup toplanma, birikme, bir araya gelme manasına gelmektedir. Alevilerde Cem' de bulunan bir kişi başka bir kişiye dargınsa, bu iki kişinin dargınlıkları giderilmeden, barışmaları sağlanmadan Cem' e başlanmaz. Alevilerin toplu anlamda temel ibadeti olan Cem, bir din adamı konumunda olan 'Dede'nin gözetiminde ve önderliğinde yerine getirilir.
